BOLA YURAGIMNING IZTIROBI YOXUD

Navro`z sayli arafasida hamma mahalla, ko`chalar alohida pul yig`ishar, katta maydonga joy qilinib, ochiq osmon ostida qozon osilib, sumalak pishar, eski hisob bo`yicha, yangi yilni nishonlardi.

Bolalik xotiralarim qatiga nazar solsam, singlim va men alohida dunyomizda yashardik. O`sha paytlari telefonlar yo`q, nigohlar borliqqa, odamlarning issiq yuziga qattiq tikilgan vaqtlar edi. Adashmasam, ikki yoki uchinchi sinfda o`qir edim, singlim mendan ham kichkina edi. Darveshonaga atlas ko`ylaklarimizni kiyib, yasanib-bezanib borardik. O`sha Navro`z saylining manzaralari ko`z o`ngimda hozirgiday qolib ketgan.

Qozon boshida chug`urlashib yurgan bolalar bilan bir qatorda, biz ham Navro`z oshi pishgan yoki pishmagani haqida jo`rttaga oshpaz amakidan so`roqlab, o`choq oshining xushbo`y hididan hidlab kelardik. Sochimizga taqilgan tolbargaklarni bir-birimizning yuzimizga urgancha, shodon qiqirlardik. Qizg`aldoqlarning yaproqlarini otishib, o`ynashardik. 

*   *  *

Bir tomonda laparchi momolar do`mbirani chertib, likopchani qo`lga olib, qo`shiq xirgoyi qilishar, to`ybolalar toychoqdek chopqillab, kishnab muqom qilib o`ynashardi. O`smalarni selkillatib qo`ygan yetmishdan oshib, saksonga dovushib, to`qsonni ko`zlagan sho`xchan momolar zavqini taniga sig`dirolmay davraga tushardi. Yangi 200 so`mlikni shig`irlatib toybolalarga ulashadi. Tilla tishlari yaltirab, "Sottiposhsha" nomi bilan tanilgan mahallaning oldi yangamullosi xirom aylab, davrani to`ldirardi. Bir tomonda sochlarini mayda o`rgan, yanoqlari olrang, ko`zlariga surma tortilgan gulshoda qizlar - samovarda choy qaynatgan, sumalakka tosh terayotgan yigitlar davrasiga suzilib-suzilib, qarab qo`yishadi. Olg`ir ovsinlar, yarim momo kayvoni qaynonalar, yosh kelinlar sumalakni qozonga solish bilan ovora. Go`shtrang  dasturxonning boshida yastanib o`tirgan tovoqchi xotin shira-shirvoq, holva-mayizlarni sochib, ko`k somsa, qovurilgan chuchvara, halim, go`ja, yupqa, qayla oshi, qatlama, ko`k xonimga o`xshash taom va pishiriqlarni taqsimlash bilan band. Bizdan kichik qizchalar "solay-solay" o`ynab, tosh parchaga talashib, chug`urlashib davrani aylanadi.

*   *  *

Darveshonada yerga palos, sholcha yozilib, har xonadon Navro`z sayli dasturxoniga o`z uyidan mehrini ham qo`shib, taom, shirinlik pishirib keladi, o`rtaga tashlaydi. Onam shunday vaqtlarda ko`k solingan chuchvarani qovurib, ustidan asalni qo`yib yuborardilar... Imm, mazzali edi. O`choq boshida onam atrofida yuz marta aylansak ham, bir dona bermasdi. 

“Bu elning haqi, darveshonaga boramiz, Mullo bobo dasturxonni duo bilan ochgandan keyin yeysizlar”, - derdi. Sabr bilan kutardik. Olma, turshak, yong`oq ham qovurilgan chuchvaraning yoniga qo`shilardi.

*   *  *

Har guruchning kurmagi, har moshnining toshi bo`lgani kabi, qishlog`imiz odamlari orasida ham hasadi dunyocha, alamzada odamlar bor edi. O`shanda singlim bilan chuqur tovoqcha olib, bug`i ko`tarilgan qozonga hamma bolalar  qatori yaqinlashganimizda, yonimizda  qayrilgan, sariq daftarni ko`targan Bo`lis amaki paydo bo`lib, qo`lini yonga sermagancha singlim ikkalamizni to`xtatdi. Uning laqabi tashqi ko`rinishidan sezilib turar, ko`pchilik amakini “Bo`lis qovoq”, deb atardi. 

- Senlar pulini bermagansilar, senlarga osh yo`q, - dedi qat'iy ohangda, zarda bilan. Atrofdagi hamma bizga yalt etib qaradi.

- Kimni qizlari bular, - dedi kapgirni guruchdan qoqib, oshpaz amaki. 

Yoshi ulug`roq Hamdam amaki qozon yonida Bo`lis qovoqqa nasihat qildi:

- Bo`lis, xasis bo`lma, esidan chiqqandur, balki sen adashayotgandursan, shuncha odamni ichida eslab qolganingni qara, qo`y bir-ikki kapgir osh ketsa, osmon uzilib yerga tushmaydi. Uvol bo`lgandan ko`ra, el-u xalqni rizqi bu, davradan ortgani ham ularnikida!

*   *  *

Bo`lis qovoqqa atrofdagilar ham gap qistirishdi:

- Bo`riboy aka hamma vaqt qishloq xizmatiga tayyor, to`ylarda sabzi to`g`rarmi, ariq qazishmi, barchasida bosh, o`rnak.

- Pulini bergan bo`lganda ham, bermayman bularga. Otasi hammaga falsafadan va'z o`qiydi. Meniyam bir davrada izza qilgandi. Alamim qoldi.

O`choq boshida o`tirib, go`sht to`g`rayotgan, biz bilan bir hovli qo`shni turadigan Turg`un amaki darrov o`rnidan turib javob qildi: 

- Bo`lis, ayb o`zingda o`shanda ko`cha yoqasida hamma mevasidan yeydigan o`rik daraxtini tagidan chopganding, Bo`riboy aka o`shanda to`g`ri gapirgandi. "Ko`pchilikni rizqini qirqibsan", deb.  Bolalarda nima ayb, Navro`z sayliga qoptimi alam olish, hech qursa, gina-kuduratlarni unutadigan yil boshida shaytoningga hay bersang bo`lardi! - dedi u va,- Kel onashim, tovog`ingni ber, o`zim solib beraman go`shtlari bilan. 

Tomog`imga yig`i tiqilgan, labim titrab turar edi. Bundoq yonimga qarasam, singlim o`zi sel bo`lgan ekan. Faqat ovozi chiqmabdi. 

- Endi osh yeyaolmaymizmi?- dedi jovdirab singlim. 

Ko`nglim to`kilib ketdi. Umrimda birinchi marta o`shanda o`kinch va nafrat chegarasini his qildim. Bo`lis qovoqni qo`lini chetlab o`tib, idishni oshpazga uzatdim. Ular singlimni tovushsiz yig`laganini sezgan shekilli, yupatib, tovoqni to`ldirib berishdi. 

Aslida oshni uyga olib ketishga emas, balki ko`chamizning boshida turadigan Yalpiz momoga olib bormoqchi edik... Yalpiz momo oyoqdan qolgan, yoshi katta, ammo duosida sehr, rivoyatlarida mehr bor edi. Kunda-kunora onam taom pishirsa, berib kelishga opam bilan talashardik.

- Bularingiz, peshininni shom, shomni xufton qilib keladi, o`zim boraman, - der edi opam. 

*   *  *

Ammo Onam unamasdi. "Borsin, yayrab, duosini olib keladi", deb bizning qanotimizni qayirmasdi. Shu Navro`zda ham elning oshidan yesin deb, bolalarcha o`ylov bilan osh so`ragan edik. Onam: "Yaxshilik qilsang, aytib qilma, Alloh yo`lida qil", deganlari uchun, o`choq boshida gapirmaganman. O`shanda Yalpiz momonikiga borganimizda, momo loy supaning etagida allaqachon yetib kelgan Navro`z oshidan yeb turgan ekan. Chunki Darveshonada taom uy ichida emas, ko`chada, hovlida yeyilishi kerak... Biz ham momoga qo`shilib, singlim bilan mazza qilib oshlashganmiz.... 

Navro`z saylidagi bu dilxiralikni hech kimga aytmadim. Ammo Bo`lis qovoqni juda yomon ko`rib qolgan edim. Bolalarcha qalbimni sindirgan, otamni, oilamizni yerga urganini unutolmasdim. Shu voqeani eslasam yuragim og`rirdi. Lekin o`shanda Bo`lis qovoq to`langan pulni ham bermagan, deb yozib qo`yishi - bu qadar baxil, odamlarning asl basharasini ko`rsatgan edi.

*   *  *

Yoshim, aqlim ko`p narsaga yetadigan bo`lgan paytlarga kelganda, Bo`lis qovoqning ayanchli taqdirini eshitib qoldim. Ko`p marotaba xalqning haqini yegani uchunmi, ko`p odamlarni norizo qilganidanmi, bilmadim, uzoq yillar to`shakka mixlanib, dardu alamda joni uzulolmay yotgan ekan. O`shanda beixtiyor: "Voy bechora, mayli, Alloh mushkulini oson qilsin!", - deb yuborganman. Axir bandamiz, hammamiz ham xato qilamiz. 

Oradan necha yillar o`tib, har Navro`z yaqinlashganda, o`sha g`amgin xotiralar esimga tushadi.   Xiyonat, tuhmat, haqoratlar girdobida qolgan bolalik onlarim, singlimning tovoqcha quchib, o`ksib yig`lagani, ko`nglimdagi og`riqlar... Afsuski, ezgulikdan ko`ra, yomonliklar ko`proq uchraydigan bu hayotda Bo`lis qovoqni yo`lda qoldiradigan insonlarni ham ko`rishga ulgurdik. Yana qanchasini ko`ramiz... 

*   *  *

Ko`pchilik "Halollik bilan qorning to`ymaydi", deb o`ylaydi. Ammo men boshqacha fikrdaman. Kimdir xalqni aldab, o`z foydasini ko`zlab yashaydi, kimdir esa pok va oriyatini saqlab, halol kun ko`radi. Faqat men ishonadigan haqiqat bor: ezgulik baribir g`olib bo`ladi. Bu hayot qonuni shunday! To`g`ri yo`lda sabr qila olganlar esa, hech qachon mag`lub bo`lmaydi!

Olis bolalikda qolgan, oriyatdan yongan mitti bolalik g`ururimni hali hamon asrab kelaman. Lekin Yangilanish, Navro`z fasli bo`lmish bahorning go`zal bayramini nomiga ezgin, xira xotiralar hech qachon to`siq bo`lolmaydi. Ba'zan ko`nglim sevinchga to`lib, qalbimdagi nafis iforni, qolaversa, butun olamni  yomonlik, yomon odamlardan asra, ezgulik elchisi Navro`zi Jahonim, degim keladi...

Cho`lponoy AHMEDOVA,

("Jizzax ovozi")